Fietsroute door de Veenkoloniën

Fiets door een stukje bijzondere geschiedenis

Tijdens deze fietstocht ontdek je de bijzondere geschiedenis van de Veenkoloniën: de strakke kanalen die door het landschap snijden, eindeloze lintdorpen met prachtige boerderijen en het rijke industrieel erfgoed. De route is ongeveer 55 kilometer lang maar laat zich makkelijk inkorten of uitbreiden.

“ 'Dit stuk Groningen is voor fijnproevers. Als je de VeenkoloniËn een kans geeft, dan sluit je dit gebied in je hart.' ”

Liefde op het eerste gezicht? Dat heeft niet iedereen met de Veenkoloniën. Dit stuk Groningen is voor fijnproevers. Maar als je de Veenkoloniën een kans geeft, dan sluit je dit gebied in je hart. Eeuwenlang lag het land hier onder een dik pak hoogveen. Dat veen wordt sinds de middeleeuwen afgegraven en gebruikt als brandstof: turf. In de negentiende eeuw groeien de Veenkoloniën uit tot de bakermat van de Groninger kustvaart en landbouwindustrie. Plaggehutten zijn dan allang verleden tijd. Het wordt een gebied vol bedrijvigheid.

Ga in Veendam echt even naar het Veenkoloniaal Museum. Hier neem je een diepe duik in de turfwinning, de kanalen, de binnenvaart, de rijke landbouwindustrie en de scheepsbouw. Zeg maar alles wat de Veenkoloniën groot heeft gemaakt. Het gebouw is de oude Rijks Hoogere Burger School, ontworpen in Hollands Classicisme door Rijksbouwmeester J.A. Vrijman. Vergeet voor of na je bezoek niet een rondje te lopen in de omgeving. Daar tref je mooie grote villa’s, van Amsterdamse School tot Jugendstil. Ook het Julianapark is een (groene) aanrader, net als het Hertenkamp om de hoek van het museum. Het verraadt de aloude allure van Veendam.

Kilometers rechtdoor rijden zonder dat het saai wordt. Dat kan in Borgercompagnie. Langs het kanaal van het lintdorp staan indrukwekkende Oldambtster boerderijen. De bomen maken het extra mooi en lommerrijk. De geschiedenis van het dorp gaat terug tot 1647. Dan versterkt de stad Groningen haar greep op de Veenkoloniën. Negen burgers krijgen toestemming om het veen hier af te graven. Ze verenigen zich in een compagnie. En dat verklaart meteen de naam van het dorp: borger (burger) compagnie. Een van de ‘borgers’ laat in 1655 een buitenhuis bouwen: veenborg Welgelegen. Moe van het fietsen? Hard toe aan rust? Of zin in een wandeling? Duik dan even de Franse borgtuin in.

Pekel, dat betekent toch gewoon zout? Jazeker, Pekela is dan ook niets anders dan een verwijzing naar de Pekel A: een brak riviertje in het veen dat eeuwenlang onder invloed staat van de getijden van de Dollard. In de zeventiende eeuw neemt de veenafgraving hier een grote vlucht. Dan koopt de stad Groningen vrijwel alle gronden rond de Pekel A. Twee eeuwen later, als het veen verdwenen is, komt het gebied tot bloei. Scheepvaart, handel en agrarische industrie vieren hoogtij. Aan het lint van Pekela ontmoet je de getuigen van die rijke geschiedenis. Neem de rauwe Strokartonfabriek Free & Co of de machtige landbouwschuur De Volharding. Dat sommige mensen hier schatrijk worden, blijkt uit Villa Elsa, gebouwd in 1902. Daar zou iedereen wel willen wonen. En dan vergeten we haast de kapiteinshuizen en Houtzagerij Nooitgedacht: een herinnering aan de bloeiende scheepvaart en houtindustrie.