Westerwoldse natuur

Dwars door Westerwolde kronkelt de Ruiten Aa, ook wel de ‘ruggengraat van Westerwolde’ genoemd. Wandelend of fietsend door het gebied steek je de beek regelmatig over. Turend over het water zou je het haast niet geloven, maar de Ruiten Aa is in de jaren zestig ten behoeve van de landbouw rechtgetrokken. De oude meanders zijn in de jaren negentig weer hersteld. De rivier kreeg weer de ruimte, zoals die het vroeger ook had. Beetje bij beetje kreeg ze haar oorspronkelijke bedding terug, met al haar kronkels en slingers.

Dat de planten en dieren deze ‘hermeandering’ ook wel zagen zitten, was meteen duidelijk. In het voorjaar staat de natuur ‘van vroeger’ bomvol prachtige bloemen. Terwijl de uitgezette Lakenvelders lekker staan te grazen, speurt een ijsvogel naar visjes en vliegt een grote zilverreiger over. Ook de eerder uit Westerwolde verdwenen ooievaar is helemaal terug van weggeweest. Kan het nog mooier? Het resultaat van de herstelwerkzaamheden is een werkelijk uniek gebied met prachtige natuur. Dat de Westerwoldse Aa over zo’n relatief korte lengte zoveel verschillende habitats vertoont, is uniek in Nederland. Het dal van de Ruiten Aa staat dan ook niet voor niets bekend als één van de mooiste beekdalen van Nederland.

Aan weerszijden van de Ruiten Aa vind je gevarieerde bossen. Westerwolde telt in totaal maar liefst 2.200 hectare bos en natuurgebied. Enkele stammen van meer dan duizend jaar terug in de tijd. Zo herbergen de Ter Apelerbossen planten zoals die van eeuwenoude eikenbossen bekend zijn. Karakteristieke soorten zijn onder andere salomonszegel, dalkruid, bosanemoon en lelietje-der-dalen, die soms hele tapijten vormen. Op een paar plekken groeit nog zevenster en als enige plek in Nederland, de steenbraam. Beide zijn ijstijdrelicten die hier hun zuidgrens bereiken.

Het Liefstinghsbroek is één van de oudste bossen in Nederland en het oudste bos van Groningen (het bos werd al in 1590 genoemd). Omdat de mens dit bos al bijna een eeuw met rust laat, heeft het een natuurlijk karakter. Je komt er verschillende typen bos tegen: een eiken-beukenbos, een broekbos en een eiken-haagbeukenbos. In het voorjaar kleurt de bodem wit door bloeiende bosanemonen en witte klaverzuring. Nieuwsgierig? Je kan het gebied bezoeken onder begeleiding van een boswachter.

En je vindt meer bossen in Westerwolde. Veel meer. Het Pagebos bij Stadskanaal bijvoorbeeld. Een gebied dat zich kenmerkt door de vele plassen, bruggetjes, grachten en vlonders. Samen met de Veenhuizerstukken, het Vledderbos en het Knoesterbos (Drenthe) vormt het bijna 500 hectare aan fiets-, wandel- en ruiterplezier. Of bezoek met het hele gezin het Blijhamsterbos, een jong loofbos met speelweiden dat ter recreatie is aangelegd door Staatsbosbeheer. Deze en nog vele andere Westerwoldse bossen, heidevelden, beekdalen, verscholen vennen en moerassen zijn rijk aan flora en fauna.

De grote variatie aan bostypen bieden broedvogels als fluiter, boomklever en middelste bonte specht een goed leefgebied. Ook laat de ijsvogel zich hier tegenwoordig vaak zien. Een felblauwe flits en wég is ‘ie weer. Met hier en daar bosjes en bomen omgeven door kronkelende watertjes voldoet het Westerwoldse landschap helemaal aan de eisen die de sierlijke blauw en oranje gekleurde ijsvogel aan een leefgebied stelt.

Niet alleen de bossen, maar ook bebouwing in de vorm van boerderijen en buurtschappen ademen de sfeer van vroeger. Wanneer je dat zelf wil ervaren moet je ook eens naar Ter Borg, een gehucht waar de tijd eeuwen heeft stilgestaan. Je vind er vier boerderijen en een 17de-eeuwse schaapskooi. Rondom liggen kleine akkers en houtwallen. Sommige eiken zijn wel 200 jaar oud. En zo dik dat je ze niet kunt omarmen. Een ander bijzonder plaatsje is Smeerling, een beschermd dorpsgezicht dat bestaat uit een aantal verspreide boerderijen, onder andere uit de zeventiende en achttiende eeuw.

Wanneer je naar Westerwolde komt om van de natuur te genieten geldt één regel: niks moet, alles mag. Kom met de fiets, te paard of met de benenwagen. Onderweg vind je – daar is over nagedacht – een riant aantal zitbankjes, picknicktafels en parkeerplaatsen voor het betere verpozen. Langs de Ruiten Aa is bovendien een opvallende natuurkijkheuvel te vinden met daarop een kunstwerk van beeldend kunstenaar Adriaan Nette. Dit Theater van de Natuur is draaibaar, zodat je op verschillende manieren naar het landschap om je heen kunt kijken.